Veri tabanı hakkında bilgi

[bayindirlix]

Veri Tabanı Nedir ? Veri Tabanının Oluşum Süreci:
Uzm.Vet.Het. Ebru SOYUYUCE, Uzm.Ecz. Tugba HÜNKAR, Uzm.Kut.Sibel
TABANLIOGLU
Veri tabanı, en geniş anlamıyla; birbiriyle ilişkili verilerin tekrara yer vermeden, çok amaçlı
kullanımına olanak sağlayacak şekilde depolanması olarak tanımlanabilir. Enformasyon
alanında en çok bibliyografik veri tabanları kullanılmaktadır. Bunun dışında sayısal, tammetin,
adres, sözlük, kaynak veri tabanları da bulunmaktadır. Veri tabanının oluşum
süreçlerine bakıldığında en önemli basamaklardan birinin indeksleme yada diğer bir değişle
dizinleme olduğu görülür.
Dizin her türlü yayın ve/veya kayıt üzerindeki kavramların, konuların, kelimelerin yerini
gösteren sistematik bir rehberdir. Bir dizin, konuların nerede bulunabileceklerini göstererek
bunlara kolay ulaşımı amaçlayıp, genellikle alfabetik olmak üzere mantıksal bir düzen
içerisinde sıralanan konu girişlerini içerir.(1) Bir başka tanıma göre bir gösterici veya belirteç
ya da tam olarak ifade edilirse, bir derme yada veritabanında mevcut olan materyallerin veya
ondan türetilen kavramların sistematik rehberidir. İyi bir indeks bilgi arayan kişiyi ilgili
kaynağa kolayca yönlendirebilmelidir. Dizinleme veya İndeksleme ise bir dizin oluşturma
işlemi olarak tanımlanır.
İndeksleme veya konu analizi , kontrollü terimler listesi yani tezorustan seçilmiş terimlerin
kullanılmasıyla dokümanın konu içeriğinin tanımlanması işlemidir. İndekslemenin amacı
kullanıcıların istedikleri konulardaki dokümalara isabetli ve kolay erişmelerini sağlamaktır.
Bilgiye erişimin etkinliği indekselemenin kalitesi ve başarısına bağlıdır. Turk Tıp dizininde
tezorus olarak MeSH kullanılmaktadır.
Tezorus veya kavramsal dizin belirli bir bilim dalında sözcüklerin eşanlamlılarını,
hiyerarşisini ve birbiri ile ilişkilerini gösteren terimler listesidir. Tezorusu oluşturan terimler
kontrollü indeks terimlerinden oluşmaktadır. Tezorus özelliği denetimli ve dinamik bir liste
olmasıdır. Tezarus indeksleme için kullanılan gerekli tüm kelimeleri içerir. Tezarus kullanımı
terminoloji kontrolünü sağlar. Doğal dil, teknik dil ve terminolojideki belirsizlikleri yok
etmeyi amaçlar. Sistemdeki her konu uzmanının aynı konudaki bir olay ya da bir öge için aynı
kelimeyi kullanmasını sağlar. Bu kelime daha sonra bu kayıtlara erişmek isteyen kişilerce de
kullanılabilir.
Türk Tıp Dizini:
Türk Tıp Dizini, Sağlık Bilimleri alanındaki Türkiye’de yayımlanan süreli yayınlarda bulunan
Türkçe ve diğer dillerdeki araştırma makaleleri ve olgu sunularını kapsamaktadır. Derleme ve
çeviri yazıları alınmaz. Komisyon her ay yaptığı periyodik toplantıları dışında yılda bir kez
“Tıp Dergileri Değerlendirme Kriterleri” için toplanıp her yıl gelişen teknolojik ilerlemeler
doğrultusunda “Dergi değerlendirme kriterleri”ni hazırlar. Dizin çalışmalarının bilgisayar
ortamına aktarılmasında kullanılan girdi formu Amerikan Ulusal Tıp Kütüphane’si (National
Library of Medicine) formatı örnek alınarak tasarlanmıştır. İndeksleme sırasında kullanılan
anahtar terimler (keyword) ve konu kodları (sınıflama) Amerikan Ulusal Tıp Kütüphane’si
(NLM) tarafından yayınlanan MeSH (Medical Subject Headings)’in son yıla ait versiyonu
kullanılarak, Türkçe anahtar kelimeler ise ULAKBİM Tıp Grubunda çalışan konu
uzmanlarınca serbest bir şekilde verilmektedir.
Tıp Dizini ve Tıp Veri tabanı oluşum süreci:
Komisyon toplantılarında: Dergiler standart bir “dergi değerlendirme formu” ile her sayıları
ayrı ayrı incelenip, formdaki yeterlilik bilgileri doldurulur, komisyon kurallarına uygunluğu
kontrol edilir, gerekli olduğu düşünülen uyarı yada görüşler forma yazılır ve her sayıdan
rastgele bir makale seçilerek makalernin hakem raporu dergi editöründen istenilmek üzere
forma kaydedilir.
Toplantı sonrası: Her dergiye ait değerlendirme formları alınıp form üzerindeki tüm bilgiler
bilgisayar ortamına aktarılır. Toplantıda alınan kararlar, öne sürülen fikirler yada dergi
hakkında belirlenmiş olana yazışmaların içeriği belirlenir ve yazışma metinleri hazırlanarak
dergi editörlüğüne iletilir.
Makale seçimi: İndekslemeye alınan dergilerdeki makale seçimleri konu uzmanlarınca
yapılır.
Bibliyografik veri girişi: Makale seçimleri yapılan dergiler veri giriş operatörlerine iletilir.
makalelerin paralel ve ana başlıkları, derginin adı, dili ve sayısı, yılı, ISSN numarası, özet dili,
yazarları ve yazarların çalıştığı kurumlar bilgisayar ortamında kaydedilir ve indeksleme
yapacak konu uzmanına iletilir.
İndeksleme süreci: seçilen dergilerdeki makaleler konu uzmanlarınca okunur ve makaleyi en
iyi tanımlayabilecek anahtar kelimeler belirlenip MeSH (Medical Subject Headings) tezarusu
esas alınarak Konu Kodu, Kontrollü Terimler ve Serbest Terimler başlıkları altında 3 grup
anahtar kelime verilir.
Kontrol ve Editörlük:
İndekslemeleri biten dergiler kontolleri yapılmak üzere veri tabanı uzmanlarına iletilir.
İndekslenen makalelerin bibliyografik bilgilerinin, konu başlıklarının ve anahtar terimlerinin
kontrolü (imla hataları, yazım hataları, thesaurus uyumu), düzeltilmesi, standart hale
getirilmesi işlemleri yapılır. İndeksleme ve kontrol aşamaları tamamlanmış olan kayıtların
web ortamına periyodik olarak aktarılmaktadır.
Dergilerin Türk Tıp Dizinine Alınma Kriterleri
Dergilerin Türk Tıp Dizini’ne alınmasında gözetilen en önemli kriterlerden bir tanesi derginin
düzenli aralıklarla yayımlanması ve yılda en az 3 basim yapmasıdır. Tıp dizinine kabul
edilecek dergiler kurul toplantılarında her dergi sayı bazında tek tek ele alınıp
incelenmektedir. Dergilerin her sayısı yayımlanması gereken tarihten itibaren en geç altı ay
içerisinde ULAKBİM’e ulaştırılması dergilerin incelenmesi ve periyodik basımlarının düzenli
olduğunun belirtilmesi açısından önemlidir.
Tıp Dizini dergi seçim kriterlerinin en önemlilerinden birisi de “hakemli dergi” sistemidir.
Tıp Dizini Kurulunca her yıl dergilerden, kurul üyelerince ratsgele seçilen bir yada iki hakem
değerlendirme raporu istenir ve yine kurul üyelerince dergilerden ulaştırılan hakem raporları
değerlendirilir. Dergilerde yer alan özgün araştırma makalelerinin sayısı, toplam makale
sayısının en az yüzde ellisini kapsamalıdır. Yayın dili İngilizce olan dergilerin Türkçe özet ve
başlığa yer vermesi bilgi paylaşımında önemli oldugundan yine dergilerde bulunması istenen
kriterlerden bir tanesidir. Dergiler her yayın yılının sonunda konu ve yazar dizini olarak kendi
yıllık dizinlerini derginin son sayısına eklemeli ve dergilerin Kültür Bakanlığı’ndan dergi
sürekliliği belgeleyen ISSN numarası almış olmaları yine dizin kriterleri içerisinde yer
almaktadır.
NLM Dergi Seçim Kriterleri:
Amerikan Ulusal Tıp Kütüphanesi dergi seçimlerinde Türk Tıp Dizini’ne oranla çok daha
detaylı kriterleri temel almaktadır. Index Medicus’a girecek bir derginin indekse alınıp
alınmayacağı bilimsel politika ve bilimsel kalite temellerine dayandırılarak karar
verilmektedir. Bu politikaları açıklamak gerekirse:
İçeriğin Kalitesi: Başvuran dergilerdeki yazıların geçerliliği, önemi, orjinalliği, ilgi alanına
katkısı bu konudaki temel ögelerdir.
Editöryal işin kalitesi: Başvuran dergide yer alan yazıların objektifliğine, saygınlığına ve
niteliğine katkıda bulunan editöryal özelliklerin başvuruda belirtilmesi istenmektedir. Bu
özellikler arasında yazıların hangi yöntemlerle seçildiğine özellikle de hakem değerlendirmesi
sürecine dair bilgiler, etik kurallara bağlılık ile ilgili açıklamalar göz önünde
bulundurulmaktadır.
Ürün kalitesi: Bir dergi değerlendirilirken sayfa düzeninin, baskının, grafik ögelerin ve
resimlerin kalitesi de göz önünde bulundurulmaktadır. Seçim için bir gereklilik olmamakla
birlikte arşiv bakımından önemi olan yayınların asitsiz kağıda basılmış olması pozitif bir etki
yapmaktadır.
İçeriğin türleri: Başvuran dergide farklı türlerde yazılar bulunabilir. (Orjinal araştırma
raporları, analiz ve tartışmanın eşlik ettiği orjinal klinik gözlemler, biomedikal bilimlerin veya
sağlık uzmanlarının analiz ettiği felsefik, etik ve sosyal yönler, eleştirel değerlendirme
yazıları, istatistiksel derlemeler, değerlendirme metod veya prosedürlerinin tanımları,
tartışmalı olgu sunumları)
Yayın dili: Yazıların bütünüyle İngilizce olması gerekmemektedir, bununla birlikte İngilizce
özetlerin yer alması içeriğin daha geniş kitlelere ulaşmasını sağlayacağından bir tercih nedeni
olarak kabul edilmektedir.
Coğrafi kapsama alanı: Dergiler yayınlandıkları yere bakılmaksızın seçilmektedirler.
Dergi değerlendirme komitesi (LSTRC: Literature Selection Technical Review Committtee)
yılda 3 kez bir araya gelir ve yaklaşık 140 dergi başlığı incelerler. Bu komite üyeleri 4 yıllık
dönemler için görev yapan 15 üyeden oluşmaktadır. Genellikle başvuran dergilerin %25-30
kadarı Index Medicus’a seçilmektedir. Seçilmeyen dergilerin yaniden değerlendirilmeye
alınması için 2 veya 4 yıllık bekleme süresi o dergiye verilen 0-5 arası skora göre
değişmektedir. Daha önce Index Medicus’a alınmış bir derginin dizinden çıkarılması
durumunda tekrar değerlendirmeye alınması için 4 yıl geçmelidir. Bir derginin Index
Medicus’tan çıkarılmasına yol açan ögeler arasında zamanında yayınlanmamak da
bulunmaktadır. (2)
Türk Tıp Dizini’nin başarısı:
Çok değil, on yıl öncesine kadar sağlık bilimleri konusunda saptanabilen 150 kadar ulusal
derginin çoğu (uluslararası dizinlere kabul edilmiş bir kaçı dışında) kendi dizinlerini dahi
çıkaramıyorlardı. Türk Tıp dergilerinin periyodik bir dizinleme sistemi içerisine yer
alamadıkları için, erişim ve yararlanımları da son derece sınırlı kalıyordu. Ulusal bir dizin
oluşturulmadan yapılan yayın taramaları zaman kaybına ve araştırıcıların birbirinden habersiz
olarak benzer araştırmalar yapmalarına neden olmaktaydı. Araştırıcıların yurt dışı kaynaklara
ulaşması çok kolay olmasına rağmen, kendi ülkelerinde, hatta komşu akademik kuruluşlarda
yapılan bilimsel nitelikli araştırma sonuçlarına ulaşmaları da o denli zor olmaktaydı. Sağlık
Bilimleri konusunda ulusal bir dizinleme sistemini ülkemize kazandırarak yurtiçi yayın
kalitesinin yükseltilmesi ve standardizasyonu sağlayan Türk Tıp Dizini’nin, sağlık bilimleri
alanında önemli bir eksikliği giderdiğine inanmaktayız. Bu zaman zarfında, ülkemizde sağlık
bilimleri alanında yayımlanan dergilerin büyük bölümünün belirlenen kurallar doğrultusunda,
uluslararası standartları yakalamış olması sevindirici bir gelişmedir. Bunu giderek artan
kullanım istatistiklerinden de görmek mümkündür:
Ulakbim içi Ulakbim dışı Toplam
2000(*) 657 3335 3992
2001 1864 10995 12859
2002 1671 16884 19177
2003 361 4515 4876* (ocak-şubat)
Toplam: 4553 35729 40904
Kullanıcı sayısının da görülen artış Türkçe bir veri tabanına olan ihtiyacın ne derece olduğu
hakkında bize kabaca bir fikir vermektedir.(3).
Yıl bazında bu güne kadar Tıp Dizininde yer alan dergi başlığı ve indekslenen makale
sayılarına bakarsak:
1993 yılında 43 dergi
1994 yılında 40 dergi
1995 yılında 45 dergi
1996 yılında 52 dergi 1570 makale
1997 yılında 52 dergi 2848 makale
1998 yılında 73 dergi 2875 makale*
1999 yılında 67 dergi 2924 makale
2000 yılında 84 dergi 3124 makale
2001 yılında 88 dergi 3500 makale
2002 yılında 46 dergi 1030 makale* şeklinde bir tablo oluşmaktadır.
Dizin, 1993-1997 yıllarında ‘Türk Tıp Dizini’ ismiyle basılı olarak yayımlanmış, 1996
yılından itibaren de ULAKBİM web sayfası üzerinden elektronik ortamda taramaya
açılmıştır. 2000 yılından itibaren makalelerin Türkçe ve yabancı dildeki özleri web ortamına
aktarılmaya başlanmış, 2001 yılının tamamına yakın kısmı, 2002 yılının tamamı özleri ile
birlikte veri tabanında yerini almaya devam etmektedir. Ayrıca web sayfası olan dergilerin ev
sayfalarına verilen linkler ile araştırmacılar dergi sayfalarından tam metinlere de erişim
sağlayabilmektedirler.
Hedefler:
Tıp Dizini çalışmalarında bundan sonrası için gerçekleştirilmesi düşünülen ve istenen
hedefler: Dergilerin 10 yıllık süreç içerisindeki fiziksel standartlarında göstermiş olduğu
başarıyı, makalelerin nitelikleri açısından da yakalamak, tüm dergilerin tam metinlerine
ulaşım sağlayabilmek, sağlık bilimleri konusunda terminolojide birlik sağlanmasına katkıda
bulunmak, Türkçe tezorus oluşturabilmek, sağlık alanında uluslararası erişilebilen Ulusal
kaynakların sayısını arttırarak küreselleşme sürecinde Türkiye’nin bilgi düzeyini arttırmak,
çok sayıda kullanıcıya erişim sağlanması, tüm dergilerin elektronik ortamda ULAKBİM’e
ulaştırılması, Türkiye’de e-dergi yayımcılığının özendirilmesi ile editörlere ve kullanıcılara
yönelik tanıtım ve eğitim seminerleri düzenlenmesi sayılabilir.
Kaynaklar:
1- ARSLANTEKİN, Sacit. Bilgisayara Daylı İndeksleme, Kütüphane-
Enformasyon_Arşiv Alanında Yeni Teknolojiler Ve Türkmarc Sempozyumu
Bildirileri. 1-4 ekim 1991. 194-199
2- National Library of Medicine web: http://www.nlm.nih.gov
3- ULAKBIM web: http://www.ulakbim.gov.tr

[karizma032]

bilgileriniz için teşekkürler..

[AFriend]

Çok fazla yeterli olmamış ama paylaşım için saol..